8 maart 1814 is een datum die in Bergen op Zoom niet mag worden vergeten. Ad van den Bulck schreef er een artikel over in de Waterschans 2014-1. Ook was hij bezig met een boek over de verrassingsaanval die de Engelsen pleegden op de toen nog de Fransen bezette stad. Helaas heeft hij dit boek niet meer af kunnen maken. Ook is hij, net als Kees Booij en Leon Roosenboom vóór hem, doende geweest met het herstel van de herdenkingsmonumentjes in de St Gertrudiskerk, die bij de kerkbrand op 10 april 1972 verloren gingen.
De werkgroep Kerk van SBM heeft dit laatste initiatief als vierde op rij (en nu succesvol) opgepakt. Ton Putter vertelt er in het artikel ‘Replica’s voor de vernielde Engelse gedenkstenen’ in Waterschans 2015-3 meer over. Op 8 maart 2016 worden beide teruggeplaatste gedenkstenen officieel onthuld. Op dezelfde datum is de hofzaallezing aan deze zwarte bladzijde uit de Bergse geschiedenis gewijd.
Wat is er nu zo belangrijk aan deze gedenkstenen?
Door de plechtige herplaatsing worden de gebeurtenissen van de nacht van 8 op 9 maart 1814 opnieuw onder de aandacht gebracht. Een nacht waarin de straten van Bergen op Zoom het toneel waren van felle strijd en complete veldslagen. Een nacht waarin honderden doden vielen in wat nu het centrum van de stad is, vooral in de Hoogstraat en de Rijkebuurtstraat. Honderden doden en nog meer gewonden, terwijl het de inwoners verboden was zich uit hun huizen te begeven. De strijdenden hadden niet de gelegenheid om slachtoffers naar elders te verplaatsen. Wat een slagveld moet dat de volgende morgen na het staken van de vijandelijkheden opgeleverd hebben! UIteindelijk maakten de Fransen meer dan 2000 krijgsgevangenen, die in de Getrudiskerk opgesloten werden. Officiers daarentegen konden gewoon vrij rondlopen en onderdak zoeken.
Deze nachtelijke strijd was niet alleen belangrijk voor de inwoners van Bergen op Zoom, maar had alles te maken met de onafhankelijkheid van de Nederlanden, waartoe ook het huidige België behoorde. Bijna heel Nederland was door de volksopstand in 1813 door de Fransen ontruimd, Bergen op Zoom was, als strategische belangrijk, één van de laatste steden die nog bezet waren. Uiteindelijk werd de stad pas op 3 mei 1814 door de Fransen ontruimd, ondanks dat er al op 11 april bij het (eerste) aftreden van Napoleon een overeenkomst was (Verdrag van Fontainebleau).
Meer hierover vindt u in (uiteraard) de Waterschans, in het bovenvermelde artikel van Ad van den Bulck, en een drieluik ‘La ville de Berg-op-Zoom’ van G. Huijbregts in Waterschans 1997-1, Waterschans 1997-2 en Waterschans 1997-3.
Er bestaan ook ooggetuigenverslagen van de gebeurtenissen in de nacht van 8 op 9 maart 1814. Zowel van Franse als Engelse zijde, zijnde de beide strijdende partijen, van een inwoner van Bergen op Zoom die bij deze aanval als gids voor een Engelse legergroep heeft gefungeerd, en een verslag van een Nederlandse officier die als verbindingsofficier voor de Engelsen werkte. Zijn schoonvader, die als gepensioneerde militair ook als gids optrad, gewond raakte en in het water bij het ravelijn opten Zoom terecht kwam, is enkele dagen later aan de gevolgen daarvan overleden. Petronella Moens heeft hierover een rouwbeklag geschreven. Ook is een publicatie opgedoken met brieven van de Engelse officier John Sperling die deel uitmaakte van de kolonne die via de haven de stad binnenkwam.
De kranten uit die tijd hadden (te) veel te melden omtrent de Napoleontische oorlog; deze overval is daarin maar een van de vele berichten. Toch staat er in vele kranten wel iets over vermeld. Bijvoorbeeld dat er verraad in het spel zou zijn geweest. De Utrechtsche Courant van 14 maart 1814 is als voorbeeld is bijgevoegd. De hiervoor bedoelde boeken wijzen hier echter niet op.
Alle boven vermelde boeken (behalve de brieven van Sperling) zijn aanwezig en ter inzage in het gemeente-archief. Ook zijn ze te vinden op de website http://books.google.com/. Al zijn de diverse verhalen merkbaar vanuit de eigen positie beschreven, samen bieden ze een helder beeld op wat er die nacht in Bergen op Zoom plaatsgreep.
Boeken
Om het onze lezers gemakkelijk te maken om kennis te nemen van deze publicaties zijn deze ook hier eenvoudig te downloaden voor gebruik op PC en tablet. Een epub formaat voor de e-reader kan om technische redenen helaas niet op de site worden gezet; stuur daarvoor een verzoekje aan de websiteredactie. Ook vindt u hier de in deze publicaties gebruikte kaarten op grotere schaal nogmaals weergegeven.
Le Grand Verhaal van de verrassing van Bergen op Zoom (vertaald uit het Frans)
Maronier De Gids of de Verrassing van Bergen op Zoom
Graham Dépèches van Generaal Graham aan de Engelse regering.
Van Gorkum De bestorming der vesting Bergen op Zoom
Moens Bij den glorierijke dood van Cyprianus de Bère
John Sperling Letters of an officer of the Royal Engineers (extract)
Kaarten Le Grand – Maronier – van Gorkum (tip voor extra grote afbeelding: klik met de rechter muisknop en kies voor openen in een nieuw tabblad)
Ofschoon we nu tweehonderd jaar na dato weinig voeling met deze bevrijdingsoperatie hebben, is het toch merkwaardig dat er zo weinig van in het collectieve geheugen is blijven hangen. Of zijn oorzaak en gevolg hier omgekeerd?
Al zal deze strijd bij de nationale dodenherdenking niet direct in de gedachten opkomen, wellicht is het voor lezers aanleiding om op zaterdagavond vóór 11 november eens naar de BBC te kijken, waar ieder jaar een plechtig Festival of Remembrance plaatsvindt in Royal Albert Hall voor alle Engelse gevallenen.
