Beste leden van de Raad,
Het bestuur van de Geschiedkundige Kring in Bergen op Zoom (hopelijk bent u zelf lid en/of leest u het kwartaaltijdschrift de Waterschans) heeft mij, bij monde van de voorzitter gevraagd, bij deze raadsvergadering aanwezig te zijn en eventueel een woordje te doen uitgaande van de vraag: is het behoud onze cultuurhistorie voldoende gewaarborgd in de visie Buitengebied? Ik heb daarom vanmorgen nog de actuele Cultuurhistorische Waardenkaart van de Provincie geraadpleegd. Hierin staat dat het cultuurhistorisch erfgoed mede onze lokale en regionale identiteit bepaalt en daarom bescherming verdient. Voor het buitengebied van Bergen op Zoom zijn de volgende gebieden als cultuurhistorisch van belang aangemerkt. Bij een aantal zal ik vermelden waarop de nadruk ligt of wat aandacht verdient.
In Halsteren:
Landgoed De Beek. Overblijfsel van een oud landgoed.
De Brabantse Wal Oost met Halsters Laag, Fort de Roovere, Fort Pinssen, omgeving Ligneweg en de Grote Melanen. Dit gebied maakt deel uit van de Zuidwaterlinie, een natte historische verdedigingsgordel in Zuid-Nederland.
De Brabantse Wal West met de steilrand en daaronder de Oud- en Nieuw Beymoerpolder. Hier wordt met name gewezen op het behoud van de diversiteit van het landschap, de overgang van hoog naar laag, zand naar klei. Hier is de wens voor herstel van de vernatting die hier vroeger sterk aanwezig was, denk aan de turfwinning tussen 1250 en 1750 (waaraan ook de Zoom nog herinnert) . Van belang is het behoud van zichtlijnen richting Auvergnepolder omdat die kenmerkend zijn voor de beleving van de Wal. De Auvergnepolder is een voormalig inundatievlak van de Linie van de Eendracht, de oudste Waterlinie in Nederland. In deze polder zijn verschillende overblijfselen van forten en een verdronken dorp te vinden. De Linie van de Eendracht wordt momenteel door de Gemeente voorbereid als recreatieve fietsroute, samen met de gemeenten Tholen, Steenbergen en met de Zuiderwaterlinie. (In het verleden is bij de bebouwing van de Theodoruspolder en Augustapolder weinig tot geen rekening gehouden met zichtlijnen.)
In Bergen op Zoom:
Cultuurhistorisch waardevol is de gordel met landgoederen ten oosten van de stad: Zoomland, Lievensberg, Boschlust, Groot en Klein Molenbeek en Mattemburgh. Een aantal landgoederen is volledig verloren gegaan aan stadsuitbreiding zoals Lievenshove en Rozenoord. Van Meilust en Ruytershove zijn de monumentale villa’s gesloopt door de Gemeente zelf.
De huidige landgoederen zijn van grote cultuurhistorische en natuurwaarde. Dit is rond de eeuwwisseling vastgelegd in de Nota Belvedere van het Rijk en door Natura 2000 op Europees niveau. Helaas lijden de landgoederen sterk aan versnippering, verdroging (daling grondwaterstand, droge sloten en vennen), stikstofdepositie én lawaai van de steeds drukker worden A 58 en A4. Zowel recreatieondernemers in het buitengebied als Brabants landschap hebben mij verteld dat deze herrie die tot diep in de bossen te horen is, voor bezoekers enorm afbreuk doet aan de beleving van de Brabantse Wal als rust-, recreatie- en natuurgebied. Opvallend is dat enkele resten van landgoederen zoals Ruytershove, Lievensberg en Molenzicht in eigendom van de Gemeente zijn. Ik geef de Raad de overweging mee deze over te dragen aan bijvoorbeeld Brabants Landschap dat natuurbescherming en erfgoedbehoud als corebusiness heeft.
Wat het dal van de Molenbeek betreft valt op dat hier monotone landbouw domineert terwijl dit een beekdal is met hoge potentie (de hoogspanningsleiding gaat ondergronds).
Verder vraag ik aandacht van de Raad voor het behoud van bijzondere bomen in het buitengebied én in de stad zelf. Oude bomen zijn levende monumenten. Uw Raad heeft in 2014 de kapvergunning afgeschaft. Daarvoor in de plaats is in 2017 een lijst met monumentale houtopstanden gekomen die a. niet compleet is en b. niet geactualiseerd wordt. Tot slot vraag ik uw aandacht voor het behoud van onverharde paden in het buitengebied. Zandpaden bijvoorbeeld dragen sterk bij aan de identiteit van het buitengebied, maar worden soms verhard voor bijvoorbeeld fietspad. De BMF heeft voor beleidsmakers een handleiding om onverharde paden op hun waarde te schatten en vervolgens de benodigde bescherming te bieden.
Willem de Weert, 30 juni 2022
