Een paardenstal aan de Hoogstraat – verslag

Een hele oploop op zondagochtend. Zou er een feestje zijn?

Het bericht dat het huis Jeruzalem, ofwel ‘het huis van Asselbergs’ met een excursie bezocht kon worden, leidde tot een run op de aanmeldingsadressen. Op deze zondagochtend 12 mei 2013 was er dan ook een opvallende oploop van belangstellenden in de Hoogstraat voor nummer 15.
Ondanks de mededeling dat de groep voor dit bezoek te groot was, en dat zij die niet ingeschreven hadden, teleurgesteld zouden worden, bleef de groep onveranderd groot. Kennelijk hoopte iedereen dat een ander de hoop zou opgeven. Vergeefs dus. Het perceel en huis bleek achteraf overigens groot genoeg om de bijna 80 belangstellenden in twee groepen rond te leiden.
Het pand is onlangs in andere handen overgegaan. De nieuwe eigenaar heeft architectenbureau Weyts en aannemer Cauwenborgh de opdracht tot restauratie van dit monument verstrekt. Twee namen die borg staan voor een geslaagd herstel van historische panden.

Het project verkeert nog in de onderzoeksfase, hetgeen niet alleen betekent dat archieven worden doorgevlooid naar informatie, maar ook zijn bijvoorbeeld de vloeren in de benedenverdieping verwijderd. Een gunstig moment om iets meer over de geschiedenis van deze plek in hartje Bergen op Zoom op te steken.

Historie

De breedte van het pand beslaat tevens de laagbouw ter linker en rechterzijde ervan.

Jan Weyts vertelde de bezoekers ter inleiding het een en ander over de historie van het huis. Het oudste spoor in het archief tot nog toe is een akte van verkoop in 1596; er is dus al vóór die tijd een woning op die plek aanwezig. Na 1588 blijkt het perceel rentevrij te zijn; dat gebeurde als een huis in feite onbewoonbaar was en hersteld moest worden. Dit als gevolg van de beschieting van de stad door Farnese (Parma). De schade is verder niet bekend, wel bleek er van het perceel veel sloophout beschikbaar te komen.

Een uitgebreide opsomming van de opeenvolgende eigenaren en bewoners vindt u in de bouwhistorische rapportage die Weyts architecten hebben samengesteld. Om hier alvast een aantal momenten uit de historie van het huis Jerusalem te vermelden:

De kelderconstructie toont de contour van het eerdere huis dat hier stond

1618: Tijdens het 12 jarige bestand gedurende de Tachtigjarige Oorlog werd een hersteloperatie aan het huis uitgevoerd. Dat blijkt uit overdrachtspapieren, omdat het pand toen werd verkocht ‘inclusief de hardstenen geveldelen en andere losse delen’ die nog geplaatst moesten worden. De herbouw was dus kennelijk nog gaande. Omdat de kelder (zie foto) niet onder het gehele pand doorloopt, lijkt het erop dat bij deze herbouw het pand tevens is vergroot.
In 1730 blijkt er een brouwerij in het huis gevestigd te zijn; niet is duidelijk op welke plek precies. Wel is er een waterput van 12 à 15m diep in het huis aanwezig. Dit water is onmisbaar voor de bierbereiding.
1747: zoals bekend is tijden het beleg door de Fransen dit stadsdeel nagenoeg in puin gelegd. Het huidige huis is dus niet dat wat er voor die tijd stond. De maquette bevat hier het eerdere huis, dat trouwens nog veel groter was. Op perceelkaarten, en de maquette die naar de toestand van 1747 is gemaakt,is een andere indeling van het terrein, en ander bebouwing zien. Zo stonden er aan de Keizerstraat ook gebouwen en een woning aan de Schoolstraat.
1773: Het huis werd verkocht inclusief ‘behangsels en schoorsteenflanken’ aan de weduwe Mattemburgh. Kennelijk zijn dit voldoend kostbare zaken om apart te vermelden.

Al is het dan op zolder, zo’n uitzicht vanuit je slaapkamer maakt je toch blij?

1800: het huis komt in handen van Parmentier (koop of vererving is nog niet duidelijk)
1808: Pieter Cuypers verwerft het pand door het overlijden van zijn echtgenote Maria van Mattemburgh.
1890: Door vererving gaat het over in handen van Marie de Ram. Zij laat een nieuw pand op de plaats van het eerdere pand zetten. In de oorspronkelijke achtergevel, die nu een tussenmuur vormt met de serre, zit nog een eerste steenlegging die hier aan herinnert. Overigens is het nieuwe, huidige pand groter dan het voorgaande pand was en rechthoekig van vorm, waardoor de nog aanwezige oude kelder een stuk binnen de zijmuur ligt.

1913: Asselbergs neemt het pand over van De Ram. Het blijft dan bewoond en in de familie tot 2012, het jaar waarop de huidige eigenaar het verwerft.

Een prachtig geornamenteerde olielamp op de trapleuning

2013: Het huis Jeruzalem begint aan een nieuwe toekomst; volgens mededeling van de nieuwe eigenaar Jeroen Dietvorst blijft het één woning, en wordt het naar de moderne tijd ingericht en uitgerust. Hij streeft naar een afronding van de restauratie in één jaar, dus wellicht zit er dan een tweede bezoek in…

Het huidige pand is overigens nog breder dan het al lijkt: De wand waarop het gedicht tegenover de Koningstraat staat, verbergt een ruimte die ingericht was al badkamer. Boven de garage aan de rechterzijde langs de Keizerstraat zijn nog twee naast elkaar liggende kamers te vinden. De wanden van de eerste zijn nog helemaal met een fraaie stoffen bloemmotief bekleed.
Op het moment van de excursie was het huis goeddeels onttakeld; zo ontbraken de vloeren in de benedenverdieping. De bijgevoegde foto’s tonen iets van de geschiedenis en de vroegere grootsheid van het pand. De bijschriften vertellen verder wat tijdens de excursie werd gemeld.

Spiegels

Vier spiegels maar een veelvoud ervan stond verspereid in het huis

Wat het meest indruk op de bezoekers maakte is niet duidelijk; was het de immense ruimte die de verschillende kamers van het huis boden, de ondanks bouwwerkzaamheden in het onttakelde interieur nog steeds enigzins zichtbare luxe, de tuin, het uitzicht op de omgeving? Wat in elk geval opviel was het geweldige aantal manshoge spiegels dat slechts deels op de aanwezige schoorsteenmantels geplaatst zouden kunnen worden. Ook hing nog steeds een ferm aantal fraaie verlichtingsarmaturen in de diverse kamers, waar menigeen verlekkerd naar keek. Vergeefs natuurlijk.

Paardenstal

Maar waar slaat die titel boven dit artikel nu op? Zeker niet op het huis, mocht u dat soms denken. Maar in de toch wel enorme tuin, die je hier in de stad niet zou verwachten, vind je warempel een koetshuis en een daarin ondergebracht verblijf voor twee paarden. Dat koetshuis is duidelijk ouder dan het huis dat er nu vóór staat, en verdient op zich al de monumentenstatus. De stal is nog helemaal intact, inclusief voerruiven.  Stro erin en de paarden kunnen overnachten. Ten minste, als ze vanaf de straat de tuin in zouden kunnen. De wat terugwijkende uitbouw naast het huis grenzend aan de Keizerstraat blokkeert de vroegere toegang. Die was niet meer nodig toen de moderne tijd de paardenkoets verving door de auto. Dus werd een garage gebouwd. Overigens was een boven de garage anwezige kamer nog voorzien van een opvallende wandbekleding en bijpassende gordijnen. Deze kamer kunt u hier nog even zien.  Als u nog eens in de tuin wilt rondkijken klikt u op deze link.

Wie nog meer wil weten over de historie van dit interessante pand, raadplege de studie die Jan Weyts ten behoeve van de komende restauratie verrichtte. Deze studie kunt u via deze link lezen. U vindt hier gedetailleerde informatie over de geschiedenis, het gebouw en vele interieurfoto’s.

Aanvulling d.d. 27 augustus 2015: De restauratie is inmiddels voltooid, het verslag van de restauratie kunt u hier al inzien. Er zal ook getracht worden weer een bezoek aan het restaureerde pand te brengen.

AvL