Op dinsdag 20 maart 2018 handelde de derde hofzaallezing over Kerken in Brabant in de breedste zin van het woord.
Wies van Leeuwen bleek als inleider een begenadigd verteller, die de aanwezigen meenam op een reis door heel Brabant, en kerken voortoverde die soms spijtig genoeg gesloopt werden, maar ook wat er tot ieders verrassing nog overeind staat.
En dat is best veel. Het gaat hierbij om middeleeuwse kerkjes en (nu) vrijstaande torens, maar ook om monumentale bouwwerken van latere datum. Wie dacht voor middeleeuwse kerken vooral naar het buitenland te moeten afreizen, bracht Wies van Leeuwen werkelijk nieuws. Voor uw verslaggever is het in ieder geval aanleiding om in de zomerperiode een aantal toeristische ritten door Noord Brabant te plannen.
Om dit erfgoed onder de aandacht te brengen, heeft de stichting Brabantse Hoeders een brochure uitgebracht ‘Over ranke spitsen’ waarin u veel kunt vinden over hetgeen tijdens de lezing aan de orde kwam. U leest hierin wat er nog aan erfgoed is, en hoe dit te behouden. Downloaden dus!
Voor behoud van kerkgebouwen is herbestemming onvermijdelijk; het aantal kerken dat nog in gebruik is neemt zienderogen af.
Een sommetje: uitgaande van 713 kerken (jaar is niet vermeld)
107 gesloopt
606 over
108 herbestemd
49 staan leeg
449 thans bestaand
38 gaan sluiten (is besloten)
Verwachting: van het resterend aantal gaat nog eens de helft sluiten.
200 resterend
Logisch dat de Brabantse Hoeders spreken van ‘het grootste culturele probleem van Brabant’.
De lezing was overigens optimistisch van stemming; bijgaand treft u het verhaal van Van Leeuwen aan, waarin u middels de snelkoppelingen direct een kijkje kunt nemen bij of in de besproken gebouwen. Wellicht is dit ook voor u aanleiding om een of meer tochten door het Brabantse in de agenda op te nemen.
De belangstelling van Van Leeuwen voor deze historische bouwwerken werd gewekt toen hij in 1932 getuige was van de sloop van de waterstaatskerk in St Michielsgestel. Alleen de toren is vandaag de dag nog te bekijken. Overigens waren eerder al een Romaanse kerk en en een Gotische kerk verdwenen.
Merkwaardig genoeg heeft de hervorming in de 16e eeuw er voor gezorgd dat een aantal kleinere kerken thans nog bestaat. Kerken die door koning Louis Bonaparte werden teruggegeven aan de katholieke gemeenschap bleken vaak voor de inmiddels gegroeide bevolking te klein, en bovendien in slechte staat van onderhoud omdat de kleine hervormde gemeente het onderhoud van het gebouw niet kon bekostigen. Dergelijke gebouwen werden vaak vervangen door nieuwe gebouwen, waarbij een aantal architecten steeds weer betrokken waren. Zoals Pierre Cuijpers en Van Genk.
Kleinere kerkjes, die (om welke reden dan ook) in handen van de hervormden bleven, zijn vaak bewaard gebleven, en dat zijn de middeleeuwse kerkjes die we thans nog kunnen bekijken. Het nog niet zo oude besef dat we hier met historisch erfgoed te maken hebben bevordert restauratie en daarmee het voortbestaan van dergelijke monumenten.
Voorbeelden kennen we wel uit de eigen omgeving: de Martinuskerk in Halsteren is weliswaar teruggegeven aan de katholieken, maar is gelukkig door tussenkomst van de rijksoverheid niet gesloopt, ofschoon het na 1912 voor allerlei profaniteiten werd gebruikt, zoals opslagruimte, en zelfs is er een tijdje een café in gevestigd geweest. De middeleeuwse Margrietenkapel aan de Geweldigerstraat werd weliswaar door zowel hervormden als gereformeerden gebruikt (ieder in een eigen deel), maar werd tenslotte ook een opslagplaats en is in 1952 gesloopt voor uitbreiding van huize St Catharina. Er is veel meer te noemen, maar een duidelijker overzicht biedt de presentatie van de inleider.
Twee boeken die Wies van Leeuwen publiceerde over dit onderwerp moeten hier zeker worden vermeld:
De 100 mooiste kerken van Noord brabant
De verdwenen kerken van Noord Brabant
