Hofzaallezing 2016-II: Een vergeten oorlog

Omwille van de toegankelijkheid is volstaan met een samenvatting van het eigenlijke verslag. Het meer uitgebreid verslag vindt u HIER.. U kunt dit ook downloaden.

Op dezelfde datum dat de bedoelde strijd plaatsgreep, houdt Pieter Geertsma een lezing over de bloedige strijd die de Engelsen onder het commando van Thomas Graham voerden in een poging de vesting Bergen op Zoom uit Franse handen te halen. De gevechten duren nauwelijks een nacht en pakken desastreus uit: honderden komen om, de overlevende Engelsen geven zich over. De vesting blijft Frans, maar gaat kort erna toch in Staatse handen over. Nadat Napoleon door de Franse Senaat (en druk van de Tsaar) op 6 april wordt gedwongen tot troonsafstand is het (voorlopig) afgelopen.

In de Arnhemse Courant van 19 maart 1814 wordt melding gedaan van hetgeen men tot in Goes van de strijd vernam.

De Franse bezetting verlaat echter pas op 3 mei daarna de vesting Bergen op Zoom.
Om het tijdsbeeld duidelijker te maken schetst Geertsma eerst de situatie waarin Nederland ten opzichte van Frankrijk staat; De Nederlanden (en meer gebieden in Europa) zijn in handen van de Napoleontische troepen. Deze Franse troepen waren nog vóór dat Napoleon aan de macht kwam, naar Nederland gehaald door de Patriotten die het merendeel der bevolking uitmaakten.  Hun plan was om naar Frans voorbeeld middels een revolutie een eind te maken aan de macht van stadhouder en regenten die elkaar voordeeltjes en belangen toespeelden. Het volk wilde zijn vrijheid en relatieve welvaart terug. Hoe dit uiteindelijk uitpakte komt in de lezing duidelijk naar voren: de Fransen die als vriend werden binnengehaald, ontpopten zich tot een bende roofmieren die het land nog verder verarmden en van Nederland een vazalstaat van Frankrijk maakten.

Het gedenknaaldje in het park herdenkt de stichting van de nieuwe Staat der Nederlanden op nagenoeg de plek waar enkele maanden later strijd gevoerd wordt om de Wouwsepoort te openen. Kapitein de Bère wordt daarbij dodelijk gewond.

De strijd om herwinning van de vrijheid werd mogelijk nadat de veldtocht van Napoleon tegen Rusland mislukte en zijn legers werden verslagen door de geallieerde staten Engeland, Pruisen en Rusland. De verrassingsaanval op Bergen op Zoom maakt hierin deel uit van een in voorbereiding zijnde aanval op Antwerpen. Omdat de geallieerde legers echter al snel voor Parijs staan nadat Napoleon de fout maakte op te trekken naar Lotharingen, komt een einde aan het bewind van de Franse keizer en wordt tenslotte op 3 mei 1814 ook Bergen op Zoom ontruimd.

Oorlog in de Bergse straten

Twee maanden vóór deze ontruiming trachtten de geallieerden de vesting Bergen op Zoom over te nemen. In de nacht van 8 op 9 maart vallen er honderden slachtoffers in de Bergse straten. Omdat de burgerij van de Franse bezetter binnen moest blijven, gaat het hier (op twee uitzonderingen na) om militairen van beide partijen. Mogelijk omdat de burgerij dus nauwelijks zicht had op wat er gebeurde, is deze strijd uit het collectieve geheugen verdwenen. Een vergeten oorlog dus, en in het licht van de ontruiming kort daarop, vooral een overbodige oorlog. Met veel onnodige slachtoffers.
In de bijlage is een meer gedetailleerde beschrijving van inhoud van de lezing te vinden. Deze is te complex en omvangrijk om rechtstreeks op de website te plaatsen.

Onthulling

Belangrijk om hier te vermelden is dat op dezelfde datum van deze lezing ook de onthulling plaatsvond in de Gertrudiskerk van de gedenkstenen die aan deze slag herinneren. Zij werden onthuld door nabestaanden van twee dicht bij deze strijd betrokken officiers: George Carleton en Jan Egbert van Gorkum. Meer hierover vindt u in een ander artikel op deze website.

Publicaties

Naast het artikel in Waterschans 2014-1 van Ad van de Bulck over deze nachtelijke strijd bestaat er een groot aantal publicaties waarvan enkele zeer kort na 1814 zijn verschenen. Een selectie uit de meest complete documenten betreffende deze strijd zijn hierna vermeld; klik op de titel om ze te openen of desgewenst te downloaden voor latere consumptie.
Breedveld en Huijbers: De bestorming van Bergen op Zoom op 8 maart 1814
Le Grand: Verhaal van de verrassing van Bergen op Zoom (vertaald uit het Frans)
Maronier: De Gids of de Verrassing van Bergen op Zoom
Th Graham: Dépèches van Generaal Graham aan de Engelse regering.
J.E. van Gorkum: De bestorming der vesting Bergen op Zoom
John Sperling: Letters of an officer of the Royal Engineers (extract)
Petronella Moens: Bij den glorierijke dood van Cyprianus de Bère

Kaarten

Voor een goed begrip van de beschrijvingen is een duidelijke kaart noodzakelijk. Via onderstaande links zijn de bij deze publicaties behorende kaarten op groot formaat te openen. (tip voor extra grote afbeelding: klik met de rechtermuisknop en kies voor openen in een nieuw tabblad) Le Grand – Maronier – van Gorkum
Een jaar na het vertrek van de Fransen wordt deze bevrijding (uiteraard) uitgebreid in de stad gevierd. Dit spreekt toch meer aan dan de officiële bevrijding van november 1813, omdat de bewoners van Bergen op Zoom nog bepaald niet het eind in zicht hadden integendeel. Bij de feestelijke herdenking plaatst de Burgemeester van Bergen op Zoom een proklamatie in de Staatscourant. Deze kun u hier downloaden.