Een lichting militairen van 'de veld' in 1912. Ook hier is de witte contour van de staldeuren te zien.
Een lichting militairen van ‘de veld’ in 1912. Ook hier is de witte contour van de staldeuren te zien.

Zo verwelkomde Jan Weyts de deelnemers aan de mini-excursie aan de Blokstallen 2 en 3 op zondag 16 oktober 2016. Want deze kant van Bergen op Zoom kent van oudsher het verblijf van vele legerpaarden. Toen Bergen op Zoom garnizoensstad werd, moesten deze paarden een stalling hebben. Daarvoor werden zogenaamde blokstallen gebouwd. In tijd van oorlog was zelfs dit nog te weinig en werden ook paarden bij burgers ondergebracht. De eerste blokstallen stonden in de 18e als een blok van aan het west einde van de Dubbelstraat. Nu vinden we daar het Klein Arsenaal.

Na 1700 was er behoefte aan nieuwe stallingen. De eerste werd omstreeks 1703 gebouwd op de Nieuwe Markt. Dit gebouw was goed voor 106 paarden.

De paarden waren in Blokstal 1 in twee rijen met stallen ondergebracht.
De paarden waren in Blokstal 1 in twee rijen met stallen ondergebracht.

De tweede blokstal is omstreeks 1745 gebouwd en bood onderdak aan 105 paarden. Op de Franse maquette van omstreeks 1750 zijn beide gebouwen aanwezig. Daarop is ook te zien dat aan blokstal 2 een afhang was gebouwd, waar (hoef)smederijen waren ondergebracht (aan de kant van de huidige artilleriestraat). In 1764 tenslotte verrees er een derde blokstal voor 94 paarden, de tegenwoordige Blokstal 3. In 1887 is daar een overdekte rijbaan aan gebouwd, wat nog te zien is aan de wat vooruit springende gevel.

Twee jaar er voor was er westelijk daarvan een apotheek ten behoeve van de verzorging van zieke paarden opgetrokken; in 1889 kwam er ook nog een aparte ziekenstal voor 15 à 16 zieke paarden. Een zesde gebouw stond aan de andere kant van de Westerboulevard (de huidige Rijtuigweg) het zo genoemde hengstveulendepôt.

De toegang naar de kantoren op de eerste verdieping. De wandjes zijn opgebouwd met houten stripjes
De toegang naar de kantoren op de eerste verdieping. De wandjes zijn opgebouwd met houten stripjes

Alles bijeen dus 305 stallen plus een ziekenhuis en een veulenverblijf. Of het ook daadwerkelijk om zo’n groot aantal dieren ging, is niet verder nagegaan. Wel rijst de vraag hoe de enorme hoeveelheid voedsel en stro voor zoveel paarden werd aangevoerd, en vooral, waar die enorme berg mest bleef. Wie het weet mag het zeggen.

Archief

De blokstal aan de Nieuwe Markt werd aangeduid als Blokstal 1, en is bij de aanleg van de Westersingel in 1967 gesloopt. Als deze toen een meter of tien westelijker was aangelegd, had dit gebouw gered kunnen worden. Daar was toen nog maar weinig aandacht voor. De Stichting Stadsherstel is ook pas in 1971 opgericht. De apotheek (gebouw 4) is in oktober 1944 dusdanig beschadigd dat alleen nog sloop restte. Nummer 5 werd later (en nu nog) aangeduid als Gebouw T.

Zelfs de parkeerplaatsen herinneren aan vroeger tijden
Zelfs de parkeerplaatsen herinneren aan vroeger tijden

Blokstallen 2 en 3 zijn aan de sloophamer ontsnapt: na sluiting van de artilleriekazerne eind jaren ’70 kregen deze gebouwen een nieuwe bestemming. Na restauratie werd het gemeentearchief in blokstal 2 ondergebracht, nadat eerdere plannen voor herhuisvesting van het inmiddels uit zijn voegen barstende archief niet door waren gegaan. In het boekje ‘Van papierzolder tot blokstal leest u hier meer over. Bij de restauratie werden in de hoge kap twee verdiepingsvloeren aangebracht. Boven elke deur verscheen een raampartij waar eerder een zolderdeur aanwezig was. De deur- en raamopeningen werden opnieuw wit gemarkeerd. Net als in Zeeuwse boerenschuren maakt dit de toegangsopening ook bij nacht beter zichtbaar.

De toegang tot de zolder is tijdens de militaire periode gewijzigd. De lage ramen zijn conform de eerste toegangsluiken
De toegang tot de zolder is tijdens de militaire periode gewijzigd. De lage zolderluiken veranderden (voor de helft) in erkers. Bij de restauratie in 1984 zijn de verdwenen openingen teruggebracht als lage ramen in dezelfde vorm als de eerste toegangsluiken.
Hergebruik
De beheerder van Blokstal 3 is onmiskenbaar duidelijk
De beheerder van Blokstal 3 is onmiskenbaar duidelijk

Na de bouw van de ondergrondse bunker onder het Wilhelminaveld werd ook deze huisvesting overbodig. Een tweede verbouwing heeft blokstal 2 geschikt gemaakt voor (thans) twee restaurants, en op de bovenverdiepingen kantoorruimten voor diverse bedrijven. Blokstal 3 is sedert maart 2016 het domein van het Facilitair Bedrijf, en biedt onderdak aan non-profit organisaties waarvan HIK (Historische kostuums) en Maria Ommegang naast vele andere misschien de bekendste zijn. De binnenmanege is thans (dus eigenlijk nog steeds) een repetitieruimte voor zang, dans en toneelkunst. Ook de ruimte waar destijds De Botte Hommel was gevestigd, en die in het verleden voor hoge kosten werd geïsoleerd, is daarvoor beschikbaar. De opvolger van DBH, Poppodium is thans gevestigd in gebouw T, ofwel blokstal 5.

De vroegere leeszaal van het archief is thans een pauzeruimte voor personeel van de gevestigde bedrijven
De vroegere leeszaal van het archief is thans een pauzeruimte voor personeel van de gevestigde bedrijven

Van de gebouwen van de vroegere Wilhelmina kazerne is er met deze blokstallen (en de kazernegebouwen zelf) tenslotte heel wat over gebleven. Alle kennen een nuttige bestemming. Ofschoon het hergebruik van de blokstallen niet vanzelf ging, is het toch een voorbeeld hoe erfgoed ook in nieuwere tijden een nuttige functie kan hebben, waarmee tevens de herinnering aan het verleden levend blijft. Behoud is dus geen conservatisme, maar hypermoderne recycling door herbestemming.

De omlijnde terreinen waren in gebruik door de veldartillerie. Blokstal 1, Kazerneterrein (waarin alleen nog het eerste manschappengebouw), Hengstveulendepot met weiden en rechts (thans Faurestraat) oefenterreinen en longeercirkels.
De omlijnde terreinen waren in gebruik door de veldartillerie. Blokstal 1, Kazerneterrein (waarin alleen nog het eerste manschappengebouw), Hengstveulendepot met weiden en rechts (thans Faurestraat) oefenterreinen en longeercirkels. foto plm 1932

Vergelijkbare berichten